Teken bij katten - Zo beschermt u uw kat goed

Om teekvrij te zijn, hebben katten onze hulp nodig. Want zodra teken zich aan hen hechten, banen ze zich een weg door de vacht en zetten zich vast. Teken zijn niet alleen vervelend voor de huisdieren, ze kunnen ook ziektes overbrengen. In de volgende gids leggen wij uit welke dat precies zijn en hoe u uw kat het beste kunt beschermen tegen teken en de mogelijke ziektes als gevolg daarvan.

Het tekenseizoen kan niet tot een bepaalde periode worden teruggebracht. Het is een wijdverbreide misvatting dat het tekenseizoen in de lente begint als het weer zachter wordt. Het tekenseizoen is eigenlijk het hele jaar door. Door de klimaatverandering en de opkomst van verschillende tekensoorten is het risico op een tekenbeet bijna het hele jaar door toegenomen. De bonte teek is al actief bij buitentemperaturen van 7 °C, vandaar dat hij van januari tot december in veel regio's te vinden is. De houtteek daarentegen is meestal alleen actief tussen maart en juni en van september tot november. Daarom beschermen veel katteneigenaren hun buitenkatten van februari tot november met speciale producten om ziektes als gevolg van tekenbeten te voorkomen.

Als u een hondeneigenaar bent, hebt u waarschijnlijk elk jaar te maken met de kleine parasieten. Hoewel katten minder vaak teken hebben dan bijvoorbeeld honden, zijn ze toch niet helemaal gevrijwaard van de bloedzuigende parasieten. De meeste teken worden per ongeluk ontdekt bij katten tijdens het aaien. Of wanneer de volgezogen teek loslaat en over de vloer kruipt.

De teek zoekt een geschikte plaats op zijn gastheer om te bijten. Afhankelijk van de tekensoort kan het bloedzuigen twee tot tien dagen duren. De teek wordt bij katten vaak aangetroffen achter de oren, in de nek en tussen de achterpoten. Zodra hij het huidoppervlak bereikt, ontstaat wat in de volksmond ook wel de tekenbeet wordt genoemd. Daarbij gebruikt de teek zijn monddelen. Aan de punt daarvan zitten twee zogenaamde vingers, die relatief klein en beweeglijk zijn en een scherpe rand hebben. Hiermee snijdt de parasiet al bewegend in de huid. Vervolgens laat de teek zijn monddelen, die als een soort steeksnuit zijn opgebouwd, in de huid en het weefsel rond de huid van de gastheer zakken en scheidt hij zijn speeksel uit. Dit kan mogelijk ziekteverwekkers bevatten, want het is niet zo dat alle teken automatisch bacteriën met zich meedragen en dus een infectierisico vormen.

Tot de ernstige ziektes die door teken worden veroorzaakt, behoren de ziekte van Lyme en anaplasmose. Deze worden in Duitsland bij katten voornamelijk overgedragen door twee soorten teken, namelijk de houtteek en de bonte teek. In Zuid-Europa kunnen door de bruine hondenteek, die ook op katten voorkomt, nog andere infectieziektes worden overgedragen. Het gaat hierbij onder meer om tularemie en ehrlichiose. De bruine hondenteek is het hele jaar door actief, maar overleeft niet bij lage temperaturen. In tegenstelling tot de inheemse tekensoorten kan hij echter heel goed binnenshuis overleven en daarom kan hij ook hier zeker worden aangetroffen, vooral in dierenasielen of dierenopvangcentra.

Als de kat een ziekte heeft opgelopen die door een teek is overgedragen, vertoont hij vaak symptomen zoals verlies van eetlust, koorts of kreupelheid, die niet duidelijk aan een specifieke ziekte kunnen worden toegewezen. Voor leken is het daarom bijzonder moeilijk om ziektes te herkennen die ontstaan door een tekenbeet.

De twee bekendste ziektes die worden veroorzaakt door tekenbeten zijn de ziekte van Lyme en tekenencefalitis of tick-borne encefalitis (afgekort TBE). De eerste wordt veroorzaakt door de bacterie borrelia. Door de tekenbeet ontstaan plaatselijke ontstekingen. Meestal wordt de roodheid van de huid, die zich in een ring rond de beet verspreidt, verborgen door de vacht van de kat. Hierdoor worden de algemene symptomen van de ziekte pas weken na de besmetting merkbaar.

Symptomen van de ziekte van Lyme zijn koorts, gebrek aan eetlust en wisselende kreupelheid in de poten. In individuele gevallen kunnen de ziekteverwekkers ook de gewrichten beschadigen of zelfs het centrale zenuwstelsel aantasten. In deze gevallen bestaat er een risico op blijvende schade en zijn ook periodieke aanvallen van de ziekte mogelijk. Om de oorzaak van het probleem te vinden, is een onmiddellijk bezoek aan de dierenarts de enige optie. De dierenarts stelt de diagnose op basis van een bloedonderzoek en start bij een positief resultaat een behandeling met antibiotica.

TBE, veroorzaakt door een infectie met TBE-virussen, speelt een ondergeschikte rol bij katten. Verhoogde gevoeligheid voor pijn, toevallen en bewegingsstoornissen zijn bekend bij mensen, honden en paarden - katten lijken hier volgens de huidige inzichten echter immuun voor, maar zouden met de drager besmette teken mee naar huis kunnen brengen. 

Katten kunnen niet worden ingeënt tegen TBE of tegen de ziekte van Lyme. De voorzorgsmaatregelen verschillen hier dus van die voor mensen en honden.

In Duitsland wordt anaplasmose overgedragen door de gewone houtteek. Anaplasma's zijn bacteriën die de witte bloedlichaampjes aanvallen. Symptomen van anaplasmose zijn koorts, lusteloosheid, bleke slijmvliezen, gewrichtspijn en gewichtsverlies. In geïsoleerde gevallen zijn ook bloedingen en kreupelheid waargenomen. De diagnose kan door de dierenarts worden gesteld door middel van een bloedonderzoek. Vervolgens wordt er- net als bij de ziekte van Lyme - behandeld met antibiotica. Meldingen van anaplasma-infecties bij katten zijn echter zeldzaam.

Het risico op teken bij een kat hangt af van verschillende factoren. Het belangrijkste is of uw kat een binnenkat of een buitenkat is, en of u zich in een risicogebied voor bepaalde tekensoorten bevindt. Voor elke kat die regelmatig in de natuur vertoeft, is de veiligste bescherming tegen teken en de ziektes die door hen kunnen worden overgedragen een combinatie van tekenbeschermingspreparaten en een intensieve dagelijkse controle. Geschikte preparaten, getest op hun doeltreffendheid en tolerantie, zijn verkrijgbaar bij uw dierenarts. 

Zogenaamde spot-ons worden in de nek van de kat gesprayd of gedruppeld. Veel producten worden ook geleverd met een pipetje, zodat de druppels gericht kunnen worden aangebracht. De werkzame stoffen worden dan via de bovenste huidlaag opgenomen. Teken die in contact komen met de werkzame stof worden gedood. Spot-on-preparaten worden bij voorkeur gebruikt in de nek, omdat de kat de druppels niet direct weer kan verwijderen tijdens het wassen. Bovendien moet ervoor worden gezorgd dat ook andere dieren het preparaat niet direct aflikken. Belangrijk: zorg dat het product ook geschikt is voor katten. Er bestaan spot-on-preparaten voor honden, die voor katten echter gevaarlijk zijn! Bespreek dit best vooraf met uw dierenarts.

Sprays werken op dezelfde manier als spot-on-preparaten.

Bij de dierenarts zijn ook pilletjes tegen teken bij katten verkrijgbaar.

En er zijn ook halsbanden met tekenbescherming in omloop. Deze geven de werkzame stoffen continu af en weren teken en andere parasieten meestal gedurende een langere periode (tot zes maanden) af. Ze houden echter een aanzienlijk risico op letsel in omdat katten met de halsband verstrikt kunnen geraken, met gevaar voor verwurging als gevolg. Daarom is het van essentieel belang dat deze halsbanden een breekpunt of een speciale veiligheidssluiting hebben, zodat de kat niets overkomt als hij vast komt te zitten.

Al deze preparaten voorkomen alleen de overdracht van ziektes, omdat de teek sterft zodra hij bijt. Ze voorkomen echter niet dat de teken via de kat het huis binnenkomen. Door nauw contact, bijvoorbeeld bij het aaien, kan een teek die nog niet stevig aan het dier vastzit dus gemakkelijk van de kat op de mens terechtkomen. 

Kokosolie, zwarte komijnolie, knoflook of barnsteen - steeds weer worden dergelijke huismiddeltjes aangeraden als hulpmiddel tegen teken bij katten. Deze huismiddeltjes zijn vooral populair onder hondeneigenaren, maar ook veel katteneigenaren gebruiken inmiddels vaak kokosolie. Dit komt omdat de olie over het algemeen gemakkelijk aan te brengen is, omdat hij vloeibaar wordt door handwarmte en dus heel gemakkelijk in te wrijven is. Veel katten vinden de oliefilm op hun vacht echter maar niks en beginnen zich uitgebreid te wassen. Deze lichaamsverzorging is dan wel niet schadelijk voor de gezondheid, maar daarmee verdwijnt ook de "bescherming" tegen teken.

Biergist is ook een van de natuurlijke middelen tegen teken die katteneigenaren graag gebruiken. De dagelijkse inname van biergist zou het huidklimaat van de kat veranderen, zodat teken op afstand worden gehouden. Dit komt omdat de B-vitaminen die erin zitten helpen om de lichaamsgeur van de kat te veranderen. Biergist is verkrijgbaar in de vorm van poeder of pilletjes en kan als traktatie aan de kat worden gegeven of worden verkruimeld en door het voer worden gemengd. Het effect van de biergist tegen de teken zou al na een week merkbaar moeten zijn.

Voorzichtigheid is geboden bij het gebruik van bepaalde oliën, zoals theeboomolie. Katteneigenaren moeten hiermee voorzichtig zijn. Het Duitse federale instituut voor risicobeoordeling (Bundesinstitut für Risikobewertung) waarschuwt voor ernstige vergiftigingsverschijnselen bij katten. Vergeleken met mensen en honden kunnen zij de terpenen en fenolen die erin zitten nauwelijks afbreken en uitscheiden en daarom reageren zij er zeer gevoelig op. 

Als uw kat een buitenkat is, moet u uw viervoeter regelmatig - liefst minstens één keer per dag - controleren op teken. Let daarbij vooral op de favoriete plekken van teken met weinig haar en een goede doorbloeding, zoals de kop, de kin, de oren en aan de binnenkant tussen de poten. Dit zijn de plekken waar de parasieten zich graag nestelen. Teken zijn gemakkelijk te missen in de vacht. Vooral als ze nog niet volgezogen zijn. Aai en borstel uw kat daarom uitgebreid en let op oneffenheden of andere ongewone plekken. Als de kat het toelaat, kunt u uw kat bij uitzondering ook eens tegen de haren in aaien. Op die manier kunt u de huid beter bekijken.

Afhankelijk van hoe lang de teek al op de kat zit en hoeveel bloed hij heeft opgezogen, varieert zijn grootte van enkele millimeters tot de grootte van een kersenpit. Parasieten die al vastzitten moeten absoluut meteen worden verwijderd. De bacteriën en virussen kunnen namelijk ook pas na vele uren worden overgedragen. Vroegtijdige verwijdering van de teek kan dus effectief beschermen. Houd de plaats van de beet nog enige tijd na het verwijderen in de gaten. Roodheid, koorts of gebrek aan eetlust kunnen wijzen op een mogelijke ziekte bij de kat. Bij een tekenbeet is er altijd een zeer groot risico dat ziektes worden overgedragen op de kat. Daarom moet er bij een dergelijk risico sprake zijn van volledige bescherming tegen teken.

Het is belangrijk dat u rustig en voorzichtig te werk gaat bij het verwijderen van de teek. In tegenstelling tot honden blijven katten daarbij echter zelden stilzitten. Als uw poezenbeest zich verzet, moet u hulp vragen. In het slechtste geval raakt de kat gewond door het pincet of wordt de parasiet slechts gedeeltelijk verwijderd omdat de kat zich tussendoor losrukt. Ook voor de katteneigenaar is dit meestal geen sinecure, want al menig katteneigenaar heeft het met krab- en bijtwonden aan zijn handen moeten opgeven wanneer hij zijn eigen kat probeerde vast te houden. Als katteneigenaar kent u uw huisdier het beste en weet u hoe u het kunt kalmeren. Sommige katten laten zich met liefkozingen overhalen, andere kunnen worden afgeleid met een traktatie. Er zijn zelfs katten die graag stil blijven zitten tijdens het verwijderen van teken. Ten slotte is de parasiet ook onaangenaam voor de kat.

Voordat een teek bij de kat wordt verwijderd, moet de omringende vacht opzij worden geschoven. Anders wordt het haar van de kat onnodig uitgetrokken. Geschikt zijn daarom vooral hulpmiddelen die smal zijn aan de voorkant en dus de vacht ontzien. Het is beter om bij de kat geen tekenkaarten of -haken te gebruiken, zoals die voor mensen beschikbaar zijn. Verwijder de teek ook niet met uw blote vingers. Hierbij bestaat het risico dat de parasiet wordt platgedrukt en zo ziekteverwekkers in het bijtkanaal achterlaat. Gebruik bij voorkeur een speciale tekentang en grijp de teek direct op de huid van de kat. Zorg ervoor dat u bij het uittrekken geen draaiende beweging maakt. Hierdoor kunnen delen van de teek afbreken en in het bijtkanaal achterblijven, wat weer ontstekingen kan veroorzaken. Trek de teek er langzaam en recht uit. Hierdoor kan de teek langzaam loskomen en in zijn geheel worden verwijderd. Houd de tekenbeet de komende tijd nog even in het achterhoofd. Als uw kat ziek of lusteloos lijkt of koorts krijgt, neem dan onmiddellijk contact op met uw dierenarts.

Teken zijn erg taai. De meeste teken blijven na verwijdering vrolijk verder leven. Daarom moet u de uitgetrokken parasieten steeds veilig elimineren, anders brengt uw kat of een andere viervoeter ze bij de eerstvolgende gelegenheid weer in huis. Teken kunnen ook lang onder water overleven, dus het is ook geen goed idee om de teken in het toilet of de gootsteen te gooien. De veilige optie is de bloedzuiger in alcohol met een hoog percentage (>40%), chloorreiniger of ontsmettingsmiddel te leggen, of hem plat te drukken - dit laatste echter niet met de vingers, maar met een plat, hard voorwerp.

Soms gebeurt het dat resten van de teek nog vastzitten in de huid van de kat. Als dit resten zijn van de steeksnuit worden deze meestal na enkele dagen door de huid zelf afgestoten. Als de kop van de teek echter vast blijft zitten, moet deze zo snel mogelijk worden verwijderd. Dit is omdat er nog steeds een risico bestaat dat ziekteverwekkers worden overgedragen. Controleer in het algemeen regelmatig de beetplek. Als u tekenen van een ontsteking ontdekt, moet u uw dierenarts raadplegen.

Inmiddels zijn er veel middelen voor de preventie van teken bij katten. Pilletjes en speciale spot-on-preparaten of sprays zijn verkrijgbaar bij de dierenarts. Sommige preparaten zijn ook te koop op het internet, in apotheken of in dierenwinkels. Natuurlijke middelen vindt u ook in de detailhandel.

Buitenkatten houden van lange tochten door bossen en weiden. Ze jagen, verkennen de omgeving of liggen gewoon te luieren in de warme zon. Bij al deze activiteiten komen ze onvermijdelijk in contact met teken. De parasieten zitten voornamelijk in struiken of in hoog gras en wachten daar op de volgende gastheer.

Nee, ziektes die bij katten worden veroorzaakt door een tekenbeet kunnen niet rechtstreeks op mensen worden overgedragen. Katten of zelfs andere huisdieren kunnen wel besmette teken mee naar huis nemen, die op mensen kunnen worden overgebracht - bijvoorbeeld bij het aaien. Zo kunnen ziektes als de ziekte van Lyme of TBE natuurlijk ook rechtstreeks door de teek worden overgedragen. Daarom beschermt u met een antitekenmiddel en het direct verwijderen van teken niet alleen uw poezenbeest, maar ook uzelf.